TÜRKİYE İLE İLGİLİ DENETİM KOMİSYONU RAPORLARI

TÜRKİYE’NİN YÜKÜMLÜLÜK VE TAAHHÜTLERİNİ YERİNE GETİRMESİ

KARAR 1256 (2001)

1.        Asamble, Türkiye’nin anayasal ve yasal reformlar ile ilgili yükümlülükleri konusunda 1298 (1996) sayılı tavsiye kararını hatırlatır. Asamble bu kararda 508 (1995) sayılı yönerge uyarınca ilgili komisyonlarından Türkiye ile ilgili denetim sürecini başlatmalarını ve Türkiye’nin güneydoğusunda ve Kuzey Irak’ta Kürt mülteci ve yerlerinden edilmiş kişilerin insani durumu ile ilgili 545 (1998) sayılı yönerge uyarınca da Denetim Komisyonu’ndan Türkiye’nin denetim süreci çerçevesinde Kürt azınlığı konusunu ele almasını istemişti.

2.        Asamble, tercihini Avrupa’dan yana kullanması, Avrupa’nın sosyal ve kültürel mirasına, temel değerlerine katkısı, jeo-politik konumu itibariyle  Avrupa Konseyi’nin en eski üyeleri arasında yer alan Türkiye’nin organizasyon için arz ettiği önemin bilincindedir.

3.        Asamble, karşılıklı anlayışın giderek artmasından mutluluk duymaktadır: Türkiye’nin güney-doğusundaki problemin çözümü yolunda Türkiye’nin göğüs gerdiği zorlukların diğer Avrupa Konseyi üyeleri tarafından anlaşılması, Türkiye’nin ise insan hakları sicili açısından diğer üye ülkelerce kendisine yöneltilen eleştirileri anlayışla karşılaması.

4.        Asamble, ekonomik krize rağmen Türk makamlarının, AB’ne katılım süreci çerçevesinde Mart 2001’de Türk hükümeti tarafından kabul edilen  AB mevzuatına (acquis communautaire) uyum için ulusal programı uygulamaya geçirmelerini takdir eder. Ulusal Programın Bölüm 1.1’i “Giriş” ve 1.2’si “Siyasi Kriter” Hükümet tarafından Türkiye’nin Avrupa Konseyi Üyesi olarak yükümlülük ve taahhütlerini yerine getirmesi için bir program olarak takdim edilmiştir.

5.        Asamble, 1982 yılında referandum ile kabul edilen Anayasa ’ya dayalı çok partili sistemi, özgür seçimleri ve bağımsız yargısı ile Türkiye’nin işleyen bir demokrasiye sahip olduğunun bilincindedir.

6.        Ancak, söz konusu Anayasa ’nın askeri rejim esnasında hazırlandığını, ve bugün Avrupa Konseyi’nde geçerli olan kriterler ile kısmen bağdaşmadığını hatırlatır.

7.        Bu nedenle Asamble, başta DGM’ndeki askeri yargıç yerine sivil yargıç atanması olmak üzere o tarihten bu yana Anayasa değişikliklerini memnuniyetle karşılar. Ayrıca, ulusal programda Anayasa ’nın gözden geçirilmesinin öncelikli olarak ele alınmasını memnuniyetle karşılar ve bu kararın 16 Paragrafında belirtilen değişiklikleri de içereceğini ümit eder.

8.        Hukukun üstünlüğü konusunda, Asamble, nezaret koşullarının iyileştirilmesi, işkence ve kötü muamelenin ortadan kaldırılması, bu suçları işleyenlerin tespit edilerek cezalandırılması yönünde Türk yetkililerinin aldığı önlemleri memnuniyetle karşılar.

9.        Asamble özellikle Türk makamlarını, Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi’nin 1999, 2000 ve 2001 Ocak ayında Türkiye’ye gerçekleştirdiği ziyaretin ardından hazırladığı raporların yayınlanmasına izin verdikleri için tebrik eder.

10.      Asamble aynı zamanda Ceza Kanunu, Memurin Muhakematı Yasası, organize suçla mücadele yasasına getirilen değişiklikleri memnuniyetle karşılar ve yetkilileri CMUK, yeni Ceza Yasası, Medeni Kanun, Ombudsman müessesesi ile ilgili yasa tasarısı ve yerel yönetimler yasası ile ilgili  çalışmalarını hızlandırmaları konusunda teşvik eder.

11.       Asamble, Türk makamlarının hapishane koşullarını iyileştirme gereğini kabul etmiş olmalarını ve mahkumların toplu faaliyetlerde bulunmalarını sağlayacak şekilde Terörle Mücadele Yasası’nın 16 Maddesi’nin değiştirilmesini memnuniyetle karşılar .

12.      Türkiye’nin insan hakları ve bireysel özgürlüklere saygı için geliştirilen bilinç konusunda ve yetkililerin bu alandaki yasal düzenlemeleri geliştirme ve tamamlama yolunda aldıkları önlemler takdire şayandır.

13.       Asamble, Türkiye’nin güney doğusunda  sükunetin yeniden hakim olmasının, PKK’nın ateşkes ilan etmesinin, Türk silahlı kuvvetlerinin faaliyetlerini ara sıra meydana gelen güvenlik operasyonlarına   indirgemesinin sevindirici olduğunu, evlerini terk edenler ve geri dönenler için Türk yetkililerin yardım programı başlatmalarına ve bölgenin ekonomik kalkınması konusundaki kararlılıklarına dikkat çeker.

14.      Asamble, Türkiye’deki derneklerin, vakıfların, sendikaların düşüncelerini daha fazla ifade edebilmelerini ve böylece kamuoyunu etkileyebilmelerini sağlayan dernek kurma hürriyetinin artmasını takdirle karşılar. Ancak, insan hakları savunucuları ve insan hakları kuruluşlarının halen baskı altında oldukları yönünde endişeler mevcuttur.

     15.      Basın ve yayın kanalıyla işlenen suçların ve yargılamaların kaldırılması ile ilgili yasanın kabul edilmesi sonucu ifade özgürlüğünün genişlemesini, üç yıla kadar cezaları içeren, ırk ve dine dayalı düşmanlığa teşvikten ötürü ömür boyu kamu görevinden men ile ilgili 312. Madde’nin değiştirilmesi      hususundaki müzakereler de dahil olmak üzere Ceza Kanunu’nun değiştirilmesi sürecini memnuniyetle karşılar.

16.      Ancak, Asamble, bazı yükümlülüklerin yerine getirilmesi konusunda kaydedilen gelişmelerin yeterli sayılamayacağını ve sorumlu yetkililerin  daha fazla çalışmasını gerektirdiği endişesini taşımaktadır:

a.         Asamble, Ulusal Programda açıklandığı üzere Anayasa ’nın değiştirilmesinin MGK üzerinde Parlamento’nun belirli bir kontrolü, insan hakları ve temel özgürlükler sisteminin yenilenmesi ve tamamlanması, idam cezasının kaldırılması, hukukun üstünlüğünün kesin olarak tesis edilmesi, yargının tüm idari işler üzerindeki kontrolünün sağlamlaştırılmasına yol açacağına inanmaktadır.

b.        Asamble, Türkiye’nin anayasal konulardaki bağımsızlığı, deneyimi ve uzmanlığını kabul etmekle birlikte, Anayasa ’nın değiştirilmesi ile ilgili olarak her maddede Venedik Komisyonu’nun deneyim ve uzmanlığından yararlanılmasını önerir.

c.        Asamble, şiddet ve ayrımcılık içeren faaliyetler içinde bulunmaktan veya uygulamaktan, parlamenter demokrasiyi zedelemekten veya AİHS’de belirtilen hak ve özgürlüklerden herhangi birisini ihlal etmekten kaçınma prensibine saygı duyarak, Türk makamlarının anayasal ve yasal hükümlerin siyasi partilerin normal faaliyetlerini ve seçilmiş temsilcilerinin özgürce siyasi düşüncelerini engelleyici bir biçimde yorumlanmalarını önlemelerini tavsiye eder.

d.        Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde devam etmekte olan Leyla Zana ve diğerleri ile ilgili davada hukuki olasılıklar incelenmeli ve gerekiyorsa cezaevinde bulunan eski DEP milletvekillerinin yargılanma prosedürleri ve hükümlerinin değiştirilmesi yönünde oluşturulmalıdır.

e.        Asamble, nezaret koşullarının iyileştirilmesi, işkence ve kötü muamelenin kökünün kazınması ve bu suçları işleyenlerin tespit edilerek cezalandırılması ile ilgili önlemlerin uygulanması ve Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi ile işbirliğini devam ettirmeleri yönünde Türk makamlarını teşvik eder.

f.         Koğuş sisteminden 1-3 kişilik yaşam ünitelerine geçişi sağlayan hapishane reformu ile ilgili olarak, Asamble ölüm oruçlarının bugüne kadar 23 kişinin ölümüne yol açmasını kınar ve ölüm orucunu sürdürenleri ve Türk yetkililerini bu insanlık dramına bir son vermeye davet eder. Türk hükümeti İşkenceyi Önleme Komitesi’nin tavsiyelerine uymalı ve özellikle F-tipi cezaevlerinde bulunan mahkumların günlerinin makul sayılabilecek bir kısmını yaşam üniteleri dışında toplu faaliyetler ile geçirebilmelerini sağlayıcı gerekli önlemleri almalıdır.

g.        Asamble, yaşama hakkı konusunda Türk toplumunu mevcut tartışmayı devam ettirmeye ve sonuçlandırmaya davet eder: ölüm cezaları infaz edilmemeli, ölüm cezası fiilen kaldırılmalı, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 6 No ’lu Protokolü imzalanmalı ve onaylanmalıdır.

h.        Kuruluşların özellikle de güneydoğuda insan haklarının korunması için yasal olarak çalışanların dernek kurma özgürlüğünden tam olarak yararlanmaları sağlanmalıdır. Yasal faaliyetlerini yerine getirmekten haklarında dava açıldığı, bürolarının kapatıldığı, üyelerinin tutuklandığı, telefonlarının dinlendiği yolundaki şikayetleri yetkililer tarafından araştırılmalıdır. Asamble, Türk makamlarını insan hakları kuruluşlarına tekrar hapishanelere giriş izni vermeye davet ederler.

i.         Asamble, Türk makamlarının 312. Madde ’nin değiştirilmesini hızlandırmalarını, yeterince açık olmadığı cihetle ‘düşünce suçundan’ ötürü Devletin bireyler aleyhine keyfi olarak işlem yapmasına neden olan Terörle Mücadele Yasası’nın 8. Maddesi’ni yenilemelerini talep eder. Özellikle gazeteci ve politikacıların düşünceleri  mevcut kurallar gereği bölücülüğe teşvik ettikleri şeklinde yorumlanabilmektedir.

j.         Asamble, Türkiye’nin Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından alınan kararların çoğunu yerine getirmiş olmasına rağmen bugüne kadar tam olarak yerine getirilmemiş kararlar ile ilgili prosedürlerin hızlandırılması hususunda yetkilileri teşvik eder.Asamble, özellikle Louzidou kararına atıfta bulunur ve  Bakanlar Komitesi’nin Türkiye’nin karar ile ilgili yükümlülükleri konusunda organizasyonun sahip olduğu tüm imkanları kullanacağı yolundaki kararlılığını içeren 26 Haziran 2001 tarihli üçüncü ara kararını hatırlatır.

k.        Asamble, Türk makamlarının olağanüstü hal uygulamasının halen devam ettiği 4 ilde kaldırılarak yerine ekonomik olağanüstü hal ilan etmelerini, Türkiye’deki Kürtlerin insan haklarının tam olarak garanti altına alınması için gerekli yasal ve idari önlemleri almalarını, Kürt kültürel kimliklerini yaşamalarını sağlamalarını (Kürt bölgelerindeki okullarda Kürt dilinin öğretilmesi ve Kürt dilinde görsel-işitsel medyaya izin verilmesi de dahil) tavsiye eder.

l.         Asamble, Türk makamlarına Ulusal Azınlıkları Korunması Çerçeve Sözleşmesi ve Bölgesel ve Azınlık Dilleri Avrupa Şartı prensiplerini imzalamak, kabul etmek ve Türkiye’de yaşayan değişik etnik gruplara uygulamak maksadıyla incelemelerini tavsiye eder.

m.       Değişik etnik grupların bir arada yaşamalarının getirdiği sorunların belirlenmesi, deneyimlerin paylaşılması, uygun çözümler bulunması açısından Asamble Türk makamlarını Parlamenter Asamble ile birlikte tercihen Türkiye’nin güneydoğusunda çok etnili toplumlar başlıklı bir seminer düzenleme olasılığını değerlendirmeye davet eder.

17.      Asamble, paragraf 16’da belirtilen kaygıların Ulusal Programın 1.1 ve 1.2 bölümlerini hazırlayanlar tarafından göz önüne alınmış olduğunun bilincindedir. İddialı ve geniş kapsamlı görünen bu bölümler Türkiye’de iktidarda bulunan partilerin arasındaki hassas uzlaşmayı yansıtmaktadır ve bu nedenle temkinli bir dille kaleme alınmış ve uygulamalara esnek ve uzun vadeli bir süreç tanınmıştır.

18.      TBMM’de 550 sandalyeden 102’sine sahip ana muhalefet partisi Fazilet Partisi’nin Anayasa Mahkemesi tarafından laik cumhuriyete aykırı hareketleri nedeniyle kapatılma kararı, iki üyesinin milletvekilliğinin düşürülmesi ve beş üyesine siyaset yasağı getirilmesi, Türk hukuk sistemi ile bağdaşsa bile çoğulcu demokrasi prensiplerine aykırıdır. Türkiye’nin önemli reformlara giriştiği bir dönemde bu kararın siyasi istikrarsızlığa katkıda bulunacak bu kararı üzüntü ile karşılar.

19.      Sonuç olarak, Asamble denetim sürecinin başlamasından bu yana Türkiye’nin yükümlülüklerini yerine getirmesi konusunda meydana gelen gelişmeleri ve özellikle önemli hususlardaki açık ve samimi diyaloğu memnuniyetle karşılar. Asamble, Türk makamlarını Ulusal Programın uygulanması ve 16. paragrafta belirtilen son derece önemli yükümlülüklerin yerine getirilmesi açısından yasal ve idari önlemleri almaya devam etmesi yönünde teşvik eder.

20.      Türkiye’nin yükümlülüklerinin bazılarını yerine getirdiği, bazılarının ise üzerinde daha fazla durulması gerektiği gerçeği ile hareketle, Asamble Türk Delegasyonu ile yakın temas halinde, Türkiye’nin bir üye ülke olarak yükümlülüklerini yerine getirmesinde yardımcı olmak ve tavsiyelerde bulunmak ve Asamble denetim sürecinin sona ermesine karar verene kadar bundan sonraki gelişmeleri değerlendirmek amacıyla, denetim sürecinin devam etmesinde kararlıdır.

TÜRKİYE’NİN YÜKÜMLÜLÜK VE TAAHHÜTLERİNİ YERİNE GETİRMESİ

TAVSİYE KARARI 1256 (2001)

1.    Asamble,

i.     ekonomik krize rağmen Türk makamlarının, AB’ne katılım süreci çerçevesinde Mart 2001’de Türk hükümeti tarafından kabul edilen ve Bölüm 1.1’i “Giriş” ve 1.2’si “Siyasi Kriter” Hükümet tarafından Türkiye’nin Avrupa Konseyi Üyesi olarak yükümlülük ve taahhütlerini yerine getirmesi için bir program olarak takdim edilen AB mevzuatına (acquis communautaire) uyum için hazırlanan Ulusal Programı uygulamaya geçirmelerini takdir ettiği, 

ii.    aşağıdaki hususlarda denetim sürecinin başlamasından bu yana Türkiye’de meydana gelen gelişmeleri memnuniyetle karşıladığı,

a.       Anayasal değişiklikler

b. nezaret koşullarını iyileştirme, işkence ve kötü muameleyi ortadan kaldırma, bu suçları işleyenleri tespit etmek ve cezalandırma hususlarında alınan tedbirler,

c.     Avrupa İşkenceyi Önleme Komitesi’nin 1999, 2000 ve Ocak 2001’de Türkiye’ye gerçekleştirdiği ziyaretlerin ardından hazırladığı raporların yayınlanması ile ilgili olarak alınan karar,

d. Ceza Yasası, Memurin Muhakematı Yasası ve Organize Suç ile Mücadele Yasası’nda yapılan değişiklikler,

e. Türk makamlarının hapishane koşullarını iyileştirme gereğini kabul etmiş olmaları ve Terörle Mücadele Yasası’nın 16. Maddesi’nin değiştirilmesi,

f. insan hakları ve bireysel özgürlükler ile ilgili olarak bilinçlenmenin oluşturulması konusunda kaydedilen gelişme, Türk makamlarının bu alandaki yasal düzenlemeleri iyileştirme ve tamamlama yönünde aldığı önlemler,

g. Türkiye’nin güney doğusunda  sükunetin yeniden hakim olması, PKK’nın ateşkes ilan etmesi, Türk silahlı kuvvetlerinin faaliyetlerini ara sıra meydana gelen güvenlik operasyonlarına   indirgemesi,

h. Türkiye’de dernek kurma özgürlüğünün artması,

i. basın ve yayın kanalıyla işlenen suçların ve yargılamaların kaldırılması ile ilgili yasanın kabul edilmesi ile ifade özgürlüğünün genişlemesi,

       ile ilgili Türkiye’nin bir Avrupa Konseyi Üyesi olarak yükümlülük ve taahhütlerini yerine getirmesi başlıklı 1256 (2001) sayılı karara atıfta bulunur.

iii.   Ancak, bazı yükümlülüklerin yerine getirilmesi konusunda kaydedilen gelişmelerin yeterli sayılamayacağını ve daha fazla çalışma gerektirdiği endişesini taşımaktadır, özellikle de aşağıdakiler ile ilgili olarak:

a.     Ulusal Programda belirtildiği gibi, MGK üzerinde Parlamento ’nun kontrolü, insan hakları ve temel özgürlükler sisteminin yenilenmesi ve tamamlanması, hukukun üstünlüğünün kesin olarak tesis edilmesi, yargının tüm idari işler üzerindeki kontrolünün sağlamlaştırılmasına neden olacak Anayasal değişiklikler,

b.     şiddet ve ayrımcılık içeren faaliyetler içinde bulunmaktan veya uygulamaktan, parlamenter demokrasiyi zedelemekten veya AİHS’de belirtilen hak ve özgürlüklerden herhangi birisini ihlal etmekten kaçınma prensibine saygı duyarak, anayasal ve yasal hükümlerin siyasi partilerin normal faaliyetlerini ve seçilmiş temsilcilerinin özgürce siyasi düşüncelerini engellemeyecek bir biçimde yorumlanması,

c.     Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde devam etmekte olan Leyla Zana ve diğerleri ile ilgili davada hukuki olasılıkların incelenmesi ve cezaevinde bulunan eski DEP milletvekillerinin yargılanma prosedürleri ve hükümlerinin değiştirilmesi,

d.     nezaret koşullarının iyileştirilmesi, işkence ve kötü muamelenin kökünün kazınması ve bu suçları işleyenlerin tespit edilerek cezalandırılması ile ilgili önlemlerin uygulanması,

e.     Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi’nin tavsiyelerinin uygulanması ve F-tipi cezaevlerinde bulunan mahkumların günlerinin makul sayılabilecek bir kısmını yaşam üniteleri dışında toplu faaliyetler ile geçirebilmelerini sağlayıcı gerekli önlemlerin alınması,

f.     ölüm cezasının kaldırılması ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 6 No ’lu Protokolü’nün imzalanması ve kabul edilmesi,

g.     kuruluşların özellikle güneydoğuda insan haklarının korunması için yasal olarak çalışanların dernek kurma özgürlüğünden tam olarak yararlanabilmeleri ve insan hakları kuruluşlarının hapishanelere girebilmeleri,

h.     312. Madde ’nin değiştirilmesi, yeterince açık olmadığı cihetle ‘düşünce suçundan’ ötürü Devletin bireyler aleyhine keyfi olarak işlem yapmasına neden olan Terörle Mücadele Yasası’nın 8. Maddesi’nin yenilemesi,

i.     Louzidou davası ile ilgili olarak AİHM kararının yerine getirilmesi.            

iv.    paragraf iii ’de belirtilen kaygıların Ulusal Programın 1.1 ve 1.2 bölümlerini hazırlayanlar tarafından göz önüne alınmış olduğunun bilincindedir. Ancak, İddialı ve geniş kapsamlı görünen bu bölümler Türkiye’de iktidarda bulunan partilerin arasındaki hassas uzlaşmayı yansıtmaktadır ve bu nedenle temkinli bir dille kaleme alınmış ve uygulamalara esnek ve uzun vadeli bir süreç tanınmıştır.                        

v.     Türk Delegasyonu ile yakın temas halinde, Türkiye’nin bir üye ülke olarak yükümlülüklerini yerine getirmesinde yardımcı olmak ve tavsiyelerde bulunmak ve Asamble denetim sürecinin sona ermesine karar verene kadar bundan sonraki gelişmeleri değerlendirmek amacıyla, denetim sürecinin devam etmesinde kararlıdır.

2.    Asamble Bakanlar Komitesi’ne:

i. DH (99) 680 ve (2000) 105 sayılı ara kararlarının ardından İnsan Haklarının Korunması Sözleşmesi 54. Madde gereğince Louzidou davası ile ilgili olarak Türkiye’nin AİHM kararını yerine getirmesini sağlamasını;

ii. Aşağıdaki hususlarda Türkiye ile ilgili olarak Avrupa Konseyi yardımını başlatmasını:

a.     Ceza Kanunu’nun 312. Maddesi ile Terörle Mücadele Kanunu’nun 8.Maddesi’nin değiştirilmesi ile ilgili olarak Avrupa Konseyi uzmanlığından yararlanılmasının sağlanması ,

b.aşağıdaki aktivitelerin organize edilmesinde Türk yetkililere yardımcı olmasını:

- Türkiye’de hapishane sisteminin iyileştirilmesi ile ilgili bir seminer,

- insan hakları alanında polislerin görevlerini yerine getirmesi ile ilgili  bir seminer

- ölüm cezasının kaldırılması ile ilgili bir seminer

- çok etnili toplumlar ile ilgili bir seminer

tavsiye eder.