Muhterem efendiler;

Hükümetin takip edeceği umumi siyâset üzerinde mufassal beyanat ile sizi tasdi etmek lüzumlu olmadığı zanındayım. Bilhassa bu günlerde nokta-i nazarlarımızı ve hattı hareketlerimizi kâfi derecede gösteren müteaddit vesilelerle beyanatımızdan sonra senelerden beri takip ettiğimiz umumi siyâsetimizde esas itibariyle bir tebeddül bulunmadığı teslim buyrulur.

Ben bugün ancak bazı noktalara temas ederek siyâsetimizin basit bir çerçevesini arzetmek niyetindeyim. Biliyorsunuz ki, muhterem efendilerim, dahili siyasette biz herşeyden evvel, vatandaşlar için hür rahat ve endişesiz, kendi işlerine bütün tasavvurlarını ve gayretlerini hasretmeğe müsait, bir emniyet ve huzur taraftarıyız. Senelerden beri bu hususta elde ettiğimiz neticelerin vatandaşlarımızın memnuniyet ve menfâatlerini en iyi temin ettiği ümidindeyiz.

Şark vilâyetlerimizin bazı mıntıkalarında büyük irticai hareketlerin kati akametinden sonra, bazı meyusane şakavetler devam etti. Bu şakavetleri cumhuriyetin nimet ve ıslâhatında hususi menfâatlerini haleldar görenlerin son gayreti addetmekten ve geniş hudutları iltica ve avdet için istifade edilebilir zannetmekten mütevvellit addedebiliriz. Bir taraftan hudutları beynelmilel kâvaidin icabatı dahilinde bertaraf için mahalli sükun olmayacak bir amil haline getirmek için sarfettiğimiz ciddi ve müstakimane gayretlerin semereler ümit ettirmesi diğer taraftan halkın cumhuriyetin nimetlerini idrak ederek bizzat tahrikâta mukavemet eylemesi ve aynı zamanda cumhuriyetin maddi kuvvetinin maddeten dahi tezelzül ettirilemeyeceğinin mükerrer tecrübelerle anlaşılması şakavetten ümit besliyenlerin bütün aksamı vatandaki huzur ve nizama ram olacaklarına şüphe bırakmamaktadır. İlâve etmeliyim ki; bu eşkiyayı takip için mahalli zabıta kuvvetlerinden ve mahalli garnizonlardan başka kuvvet istimâline mecbur olmadık.

Şark vilâyetlerimizin bazı menatıkı dediğimiz zaman bunun vasi bir mıntıka manâsında alınmamasını tasrih etmek isterim.

Bu, Genç, Lice, Palu, Hınıs gibi dört beş kazaya münhasır olan bir sahadır. Şark vilâyetlerimizin bütün mamureleri ve bütün sahaları huzur ve asayiş içindedirler. Alelumum memleketimizin huzur ve asayiş için misâl olmak üzere derim ki hükümeti bilhassa teçhiz ettiğiniz takrir-i sükun selâhyetini kullanmağa istiklâl mahkemelerini yeniden intinâba lüzum görmediğiniz mart ayından beri, hemen hiç kullanmağa lüzum görmedik.

Kezalik, memlekette idarenin nasıl en uzak köşelere kadar saat gibi işlediğine misâl olmak üzere, son tahrir-i nüfus teşebbüsünü de gösterebilirim. Muhterem halkımızın kendi hükümetini kendi iradesinin izhar ve tatbiki addettiğini, muvasalatı bizim arzumuzdan ve ihtiyacımızdan bu kadar eksik olan bu büyük memlekette, bir günde fennin en yeni usulleriyle tahrir-i nüfusa imkân vermekle ispat etmiştir. Yüksek selâhiyeti beynelmilel bir mevkii haiz olan istatistik Müdürü Umumiyemiz münhasıran kendi intihab ettiği usullerini memleketin her tarafında seyehat ve ittihazı tedabir ederek tatbik edebilmiş ve Türkiye nüfusunun 14 milyona yakın olduğunu gayri kabili itiraz bir sıhhatla ilân etmeğe muvaffak olmuştur.

Gelecek devreyi mesuliyetimizde de memleketin huzur ve asayişini ve adliyenin hakim ve her müşkülü halleder vaziyetini muhafaza etmeyi birinci vazifemiz addedeceğiz.

Harici siyâsetimizin istikrar ve istikameti her tarafta anlaşılmakta olduğunu ümit ediyorum. Teessüs etmiş dostluklara riayet ve vefa göstermekle yeni dostlukların teessüs edebilmesini telif etmek dürüst bir siyâset için mümkün olduğunu ispat etmiş bulunuyoruz. Beynelmilel alemde bugün bizi endişeye düşürecek müstacel ve mühim bir mesele karşısında bulunmuyoruz. Geniş hudutların muhilli emniyet olmaması için dostane teşriki mesai ve vatandaşlarımızın henüz bazı yerlerde fiilen tahsil olunamıyan emlâk ve hukukunun ve beynelmilel kavâit dahilinde muteber ve mahfuz tutulması hariciyemizin bugün meşgul olduğu meseledir.

. Beynelmilel ihtilâfatın mahiyet ve tabiatına göre icabında hakem vasıtasiyle tasfiye edilmesine teşebbüs etmekten hali kalmıyoruz.

Muhterem efendilerim;

Hükümetin nâfıa işlerine bilhassa ehemmiyet vermekte olduğunu bilmem tasrihe lüzum var mıdır? Cumhuriyet ilk gününden itibaren başlıca vazifesi imar ve ümran olduğunu idrâk etmekte teahhür etmedi. Önümüzdeki sene nâfıa bütçesini 32 milyon göreceksiniz. Bizim ihtiyaçlarımıza göre henüz nakıs bulduğumuz bu rakam bugünkü haliyle de Türk Milleti'nin nasıl bir sulh ve ümran unsuru olduğunu ifade eder ümidindeyim. Bütçeden tedârik olunabilecek vasıtaları gelecek seneler için de müdâfa-i memleket yanında bilhassa imârı memlekette tahsis etmek fikrindeyiz. Ümit ederim ki bu sene yalnız altı istikamette işleyen şimendifer inşaatının gelecek senelerde daha başka istikametlerde işlemesine ve nâfıanın bilhassa su işlerinde ve diğer imâr yollarında da fâaliyet göstermesine imkân bulacağız.

İktisâdi fâaliyetlerimizi evvelemirde ve bilhassa memleketin iktisâdi açığını kapamak hedefine temerküz ettirmeğe çalışacağız. Derhâl teşkil edeceğimiz âli iktisat meclisinin gerek bu hususta ve gerek hayat pahalılığında hükümete fenni birçok delâletler yapabileceğini kuvvetle ümit ediyorum.

Efendilerim; idare-i umumiyede mümkün olduğu kadar tasarrufa riâyet ile elde edilecek vesâitin muhtaç olduğumuz yeni ve müsmir işlere hasrını iltizâm ediyoruz. Burada teferruatla işlerine temas ettiğim her vekâletiniz her sene nihayeti, yalnız umur-u vekâleti tedvir ettiğini değil o sene zarfında yeni ve ileri bir iş yapmış olduğunu da söyliyebilecek bir vaziyettedir. Atideki idaremizde dahi her senenin her şube-i devlette ileri ve yeni bir hat ve temin etmesi mesaimizin ve tarz-ı tefekkürümüzün esasını teşkil ettiğini cesaretle ifa edebilirim.

Muhterem efendilerim, yeni sene bütçesinde bütün bu tasarruflarımızın ifadesini bulacaksınız. Bütçenin hakiki varidata istinâd etmesi için biz çok gayret ve dikkat sarfettik. Büyük meclisin hakiki bir bütçe vücudâ getirmek için kendisi bizzat emin oluncaya kadar takayyüt ve müzaharet göstermesine bilhassa arzı ihtiyaç ederiz.

Devlet bankasına ait kanun lâhiyalarını bu sene büyük Meclise takdim edeceğiz. Bir seneye kadar bir zaman zarfında da Cumhuriyet Bankasının küşad-ı müesser olacağını ümit ediyoruz.

Hazinenin kudreti ve maliyenin sarsılmaz bir halde muhafazası için büyük Meclisin bütün memlekette hissolunacak alaka-i mahsusasından istiâne ederiz.

Kaçakçılık ve her nevi suiistimalâta karşı mücadeleyi son hadde kadar arttırmak kararında olan hükümet müzaharetinize mazhar olursa hem bu mücadeleyi başaracağına hem de elde edeceği semerelerin hazineye yeni kudret ve vüsat vereceğine kanidir.

Yeni hükümeti teşkil ederken bazı vekâletlerin tevhidini de ihzari olarak teemmül ettik. Cumhuriyetin kuvvetlerinde emir ve kumanda bir erkan-ı harbiye-i umumiyede birleştirilince idâri ve siyâsi cihazlarının da bir vekâlet makamında müteaddit müsteşarlarla birleşmesini en müsmir teşkilât zannediyoruz. Bahriye Vekâleti ve bu teşkilât içine kalp ve mecz edilmekle bahri ordunun müdafâa-i memleket ve millet mecmuasındaki vezâif ve vesâitini daha iyi tanzim ve teçhiz edeceğimizi ümit ediyoruz. Ticaret ve Zirâat Vekâletleri'nin iktisât vekâleti namı altında tevhidi ise fikri tasarruf ile beraber halin ihtiyacına uygun olacağını düşünüyoruz.

Muhterem efendilerim, esasları ve daha vâsi teferruatı malum olan bu beyanâtım tasvip buyurulur ve yeni hükümeti teşkil eden aza tasvip ettiğiniz programı tatbike kifâyetli görülürse biz de bu esasları şevk ve gayret ve ciddi ümidi muvaffâkiyetle takip ve tatbik edebiliriz. Bu aziz vatanın mukadderâtında müessir-i asli olan reylerinize tâyini esâmi ile arz-ı ihtiyaç ederiz, efendilerim.