Muhterem Arkadaşlar,

İsmet Paşa hazretlerinin ahvâl-i sıhhiyesinin istilzam ettiği zarurete binâen vaki olan istifası üzerine riyaset-i aczide teşkil eden hükümet bugün Teşkilât-ı Esâsiye Kanununun 44 üncü maddesine tevfikan Meclis-i Ali’nin itimadını talep etmek üzere huzur-u alinize çıkıyor.

Heyet-i Vekilinizin takibedeceği umumi siyasâti hülâseten ifade için: İsmet Paşa hazretlerinin riyaset buyurdukları Heyet-i Vekilece takib edilen dahili ve harici siyâsetin hudud-u umumiyesi üzerinde yürüyeceğimizi arzedeceğim. Memleketin ihyâsına matuf semaratını iktitaf etmekte bulunduğumuz Cumhuriyet idaresinin teceddüt ve inkılap sahasında vaz eylediği kanunları tatbik vazifesini omuzlarına almış olan heyet-i hükümet bu vazifeyi azimle ifa ederek Türk milletine mevcut asri ve medeni hayata doğru bilaram ilerleyecektir.

Muhterem Efendiler, Hudud-u esasiyesini tebdile taraftar olmadığımız 1341 senesi bütçesinin füsıl ve mevâdı Muvâzeneyi Maliye Encümeninde müzakere olunduğu esnada bazı tadilât hakkında vekiller nokta-i nazarlarını bildirecekleri cihetle bütçenin Mart iptidasında mevki-i tatbikat vaz’ını temin ve muvâkkat bütçelerin idâri ve mali siyâsetimizde tevlit edeceği mahzurlardan tevâkki için umumi bütçeyi geri almak fikrinde değiliz. Bu tarzı hareketin Meclis-i Ali’nin tasvibine iktiran edeceğine ümidimiz vardır.

Müdâfaai Milliye :

Türk vatanının muhafızı olan büyük ordumuzun icabeden techizât ve teşkilât ile müessiriyetini ve fenni vesaitle kuvve-i maddiyesini tezyid etmek; bahri ve havâi kuvvetlerimizi bu gayeye doğru yükseltmek vazifemiz olacaktır.

Adliye :

Türkiye’de yaşayan her ferdin bilâkaydü şart, asri ve halkçı milel-i mütemeddinece kabul edilen sistemlerle temini Hukuk-u Türk Adliyesinin şiarıdır. Cumhuriyetin ceza, hukuk, usul ve teşkilâta müteâllik konuları işbu esasat dahilinde ve memleketimizin ihtiyac-ı medeniye ve iktisadiyesiyle müterafık bir surette Meclis-i Ali’nin nazar-ı tasvip ve kabulüne arz olunacaktır. Esasen hali faaliyette bulunan mütehassiani komisyonlarınca ihzar edilmiş ve edilmekte bulunan, Hukuku Aile Kanuniyle, Kanunu Medeni ve Kanunu Cezaya müteâllik tadilâtı mühimme kariben Meclis-i Alinize arzolunacaktır.

Pek iptidâi bir vaziyette olan eytam sandıklarının islâh ve tensikiyle hukuk-i eytâmın ziyadan siyânet-i Adliye Vekaletinin en mühim mesâisinden birini teşkil edecektir.

İnkılâbımız vahdeti kazayı temin eylemekle tevzii adalete esaslı ve çok feyizli yeni bir mecray-ı muvaffakiyet izhar eylemiştir. Bunun icâbat-ı medeniyesi bila tereddüt takip ve ikmâl olunacaktır.

Dâhiliye :

Dâhili idarede esasen şayan-ı memnuniyet bir derecede olan asayişin takviye ve teyidiyle umumi sükun ve huzurun tarsini, gayemiz olacaktır.

Memurinin hukuk ve vazayifini tanzim için epey müddetten beri başlanmış olan mesaiyi ikmale çalışmak mühim işlerimiz adadından bulunacaktır.

Bir taraftan umumi tahrir-i nüfus ve tescil muamelatına hazırlanmakla beraber 1341 bütçesinde talep edilen tahsisatın kabulü halinde elviye-i selâsede ve istilâ ve yangınlar sebebiyle kuyudatı muhterik veya zâti olan cem’an 120 kazada yoklama suretiyle nüfusu tescil eyliyeceğiz. Mübadele ve iskanları, nakilleri artık ikmâl edilmiş olan muhacirinin ahvâli umumiyesinde hissedilen sıkıntıyı izâleye azâmi gayretle çalışacağız. Muhacirine arazi tevzi ve teffiz muamelatını bilâteehhür tatbik etmek ve teffiz muamelatında usul ve hukuk esaslarını muhfuz tutmakla beraber kendilerini biran evvel müstahsil vaziyetine geçirmek için âmeli bir sistemle arazi sahibi yapmak esbabına tevessül edeceğiz. İstila dolayısıyla yurtları düşmanın ihrak ve tahribine maruz kalan, ahvâl-i umumiyeleri muhacirin mertebesinde mucib-i ihtimam bulunan vatandaşlarımızın tehvin ihtiyacına salih iktisadi ve mali tedbirler ittihazını derece-i vucutda görmekteyiz. Devletimizin makarrı idaresi olan Ankara şehrinin hâlen ihtiyacat-ı acileyi ve atiyen medeni ihtiyacatı tatmin edecek bir memuriyete isali için yapılacak mali fedakârlıkların bihâkkın mahalline masruf ve Türk Cumhuriyetinin, Türk milletinin şerefiyle mütenâsip olacağı kanâatindeyiz.

Mâliye :

Siyâsi mâliyede tasarrufa riâyet esas mesleğimizdir. Tarz-ı idare ve usul cibâyetlerindeki nevâkızdan dolayı mükellefiyeti iz’aç ve hâzineyi milleti ızrar etmekte olan vergilerimizi tâdil ve tarzı istifâlarını ıslah esaslarını takip edeceğiz. Aşarın ilgâsına doğru atılmış olan hatveleri takip ve intaz etmek ahsı emelimizdir.

Dâhili ve hârici borçlarımızı muntazaman ödiyeceğiz, gerek bu suretle ve gerek diğer tedâbir ile itibâr-ı mâliyemizi alaya çalışacağız. Şayan-ı memnuniyettir ki Reji Şirketinin ilgâsı emrivâkidir. Önümüzdeki Şubat nihâyetinde mevcut şirketin muamelâtına hitâm verilecektir. Sene-i mâliyenin hitâmından evvel tütün meselesini milletin istihsâlat ve iktisadiyâtiyle devletin menâfiini telif edecek şekilde halle gayret edeceğiz.

Memleketimizde hukuk-u tasarrufiyenin kurunu vustadan müntâkil kavânin ve usullerle arzu olunan şekilde temini muhafazası mümkün olamadığı taayyün etmiş bir hakikâttir. Kuyut ve muamelâtı tasarrufiyenin islâh ve tânzimi için kadastro ameliyesine başlamak azmindeyiz.

Maârif :

Meclis-i Alinizin yüksek karariyle tevhidi tedrisât esaslarını kabul ederek selâmet yolunu bulmuş olan Maârifimizi ayni yolda yürütmek ve Türk vatanına tâlim ve terbiyenin muhtaç olduğu intizâm ve inzabat altında yeknesak terbiye ve tahsil ile mücehhez, hayat için hazırlanmış gençler yetiştirmek gayemiz olacaktır. Halkımızın Maârife karşı gösterdiği büyük alâkayı bihâkkın tatmin edebilmek üzere muallim noksanının telâfisine çalışmak ve alelumum mektep programlariyle mektep teşkilâtlarının istikrârını temin için lüzumsuz tebeddülâtan içtinâp etmek vazifemizdir.

Nâfıa :

Cumhuriyet İdâresinin memlekete bir abidesi olan Ankara - Sivas ve Sivas - Samsun hattının kemâli faaliyetle ikmâli inşası en aziz bir hedefimizdir. Azim bir serveti tâbiiyemiz olan Ergani madeninin milletin kişi istifâdesine bir an evvel vaz’ını temin için Arada - Ergani hattı inşaatını ehemmiyetle takip edeceğiz.

Karadenizden şark vilâyetlerimize doğru yapılacak Demiryollarının inşasını temin edecek tedâbire tevessül etmek vâzifemizdir. Yol ve köprülerin inşasını, sıhhati umumiyyeyi ve dolayisiyle iktisâdi milliye pek ziyâde alakadar eden bataklıkların kurutulması ve ticaretgâh limanlarımızın yapılmasını görmenin ne kadar derin bir ihtiyâca ve ne kadar hararetli bir arzuya makes olduğunu zikre hacet görmem. Bu ihtiyâcattan bütçenin ıstidaâtı haricinde kalmak suretiyle gayrıkabil tatmin olanların ecnebi sermayelerinden istifade edilerek teminini daima göz önünde bulunduracağız. Menfi umumiyeye hadim olacak ecnebi sermayesine azami teşkilât ve teminât irâyesi Meclis-i Alice muvafık bir hattı hareket telâkki edilir kanaatındayız.

Zirâat :

Memleketimizin başlıca menbağı serveti ve halkımızın en büyük sahayı içtigâli ve vasıta-i maişeti olan zirâatın teşviki ve mahsulâtı dahiliyemizin himâyesi, istihsalâtın tezyidi için vesâitin teksiri, zirâattaki bazı kuyudun ref’i, hayvanat ve nebatata arız olan hastalıkların izâlesi zımnında kat’i tedabir ittihazı, zirâat mekteplerimizin daha ameli bir şekle ifrağı ve vesâiti lazıme elde edildikçe adetlerinin teksiri emelindeyiz. Memleketimizin mühim servetini teşkil eden hayvanatı ehliyenin teksiri ve cinslerinin ıslahı hususunda mâli fedakârlık ihtiyarı lüzumuna kailiz. Ormanlarımızda ciddi muhafaza teşkilâtı vücuda getirmek için köylere ve eşhasa ait kısımlarının tefrikiyle devlet ormanlarında muhafaza ve kat’iyat sahalarının tesbiti ve orman teşkilâtının dahi bu esasa göre tertibi ve fenni vesâitle orman işletecek olan müteşebbislere teshilât irâdesi iltizâm olunacak.

Ticâret :

Vatanın mebzul ve tabii servetlerini işletecek iktisadiyâtımızı inkişâf ettirmek cümleyi amalimizdendir. Bilhassa ihracâtımızı tezyit ve mahsulât-ı milliyenin revacını temin için ihracât pazarları tedarik ve harici

piyasalardan tüccarlarımızı vaktiyle haberdar edecek vesaik ihzar eyleyerek yerli tüccarlarımızın dünya piyasaları ile doğrudan doğruya münâsebet ve alâkasını tesis etmeye çalışacağız. Ticaret hayatı üzerinde büyük tesir icra eden nakliyât umurunun ve hususiyle limanlârdaki tahmil ve tahliye ameliyâtının tanzimi ve mevcut müşkülatın izâlesi çarelerini teammül edeceğiz. Sanâyiin terâkki ve inkişâfı için fabrikalar inşâ ve tesisine devam olunmakla beraber sanayii beytiyenin teşvik ve ihyâsı ve sanatkârlara uzun vadelerde makineler tedarik ve itasını düşünmekteyiz. Derdesti müzâkere bulunan mesâi kanununun bir an evvel intâcını Meclis-i Alinizden rica etmekteyiz.

Sıhhiye :

Halkımızın bünye-i içtimâiyesini yıpratan sıtma ile ciddi bir surette mücâdeleye girişmek Sıhhiye Vekâletinin en esaslı umdesidir.

Bundan mâada firengi ve verem tahribatına, nüfus itibariyle pek şayan-ı teammül olan çocuk hastalıklarına ve vefiyâtına karşı koymak için bir taraftan teşkilât-ı sıhhıyemizin taazzuv ve tevessülüne azami sarfı gayret edilecek, diğer taraftan da teşkilât-ı hususiyeye bu gayeleri teminen muavenet ifa olunacaktır.

İklim ve meskenlerini tebdil sebebiyle ve bittabii sıhhi meskenlerden mahrumiyet itibariyle hastalıklara daha ziyade maruz bulunan muhacirlerin ve harikzedelerin ahvâl-i sıhhiyesine itina etmek ve bu mıntıkalarda sıhhi tedabiri teksif eylemek cümley-i mesâimizden olacaktır.

Hâriciye :

Takip edeceğimiz siyâset-i hâriciye derin bir fikri müsâlemete müstenit ve mütekâbil hukuk ile uhuda fartı riayet esaslarından mülhem olacaktır. Muallak mesailin dostane ve müsâlemet perverane hissiyatın tesiratı altında ve aynı zamanda milli hukukun mahfuziyetini temin edecek tarzda halline tehalükle çalışacağız.

Rusya Şuralar Cumhuriyeti müttehidesiyle mücadele-i milliyenin ilk zamanlarından beri teessüs eden ve tarafeyn için mucibi menfâat olan dostâne münâsebâtı takviyede devam edeceğiz.

Büyük Britanya Devleti ile aramızda hadis olan Irak hudutu meselesi bir aralık malumunuz olduğu veçhile had bir devreye dahil olmuş iken her iki tarafın gösterdiği basiret ve itilâfperverlik sayesinde Musul meseleyi asliyesinin halline intizaren müsâlemeti perverâne bir târiki tesviyeye dahil olmuştur. İki devlet arasında mucibi ihtilâf olan Musul meselesine adilaâe bir şekli hal bulmak keyfiyeti Cemiyet-i Akvamca tetkik ve tetebbu edilmekte olduğundan ve Cemiyet-i Akvamın bir neticey-i adileye vusulü muntazır bulunduğundan iki devletin arasında dostluğu takviye edecek mesâye hiçbir mani görülmemektedir.

Fransa ile her sahadaki revabıtı muhadenetkârenemizin teşyidi hususuna itinâi mahsus göstereceğiz. Aramızda henüz tesviye-i pezir olmayan mesâilin mucibi memnuniyet tasviye edileceğine ümit varız.

İtalya ve Türkiye Cumhuriyeti arasında hiçbir ihtilâf mevcut olmadığını memnuniyetle kaydediyoruz. Aralarında bir çok temas noktaları bulunan iki memleket beynindeki sıkı münâsebâtın her iki tarafın menâfii mütekabilelerini daha ziyâde takviye edecek bir surette mazhar-ı inkişâf ve tekâmül olmasını arzu etmekteyiz.

Cumhuriyetimizin kendileri ile yeni esasata müstenit muahedat akdetmiş olduğu Lehistan, Avusturya, Macaristan, Almanya, İsveç, Felemenk, İspanya, Çekoslovakya Devletleri ile hüsn-ü münasebât idâmesi emelimizdir. Danimarka, Estonya, Letonya, Finlandiya Devletleri ile de bu yolda muahedeler akdine intizâr ettiğimiz gibi İsviçre ve bazı mertebe teatii enzar etmiş olduğumuz Bulgaristan Hükümeti ile de mukavelâtı müsâmele akdedeceğimizi ümit ediyoruz.

Yunanistan’la mazinin mirası olarak aramızda mevcut bazı ihtilâfatın tarafeynin gayreti itilafperveranesiyle hallonularak münâsebetimizin iki komşu devlet arasında caygir olması zaruri olan hali müsâlemete gireceğini ümit ediyoruz.

Romanya Hükümeti ile mukaddema caygir olan dostluğun yeniden teessüsünü memnuniyetle karşılamaktayız.

Cemahir-i müttehide-i Amerika ve Lozan’da imza edilen muahedâtın bu sene zarfında iktisabı mer’iyet etmesi için lazım gelen tedâbire her iki tarafca tevessül edileceği kaviyyen memuldur.

Afganistan ve İran Devletleri ile münâsebetimizin gayet samimi bir mecrada devamına gayret edeceğiz.

Cemiyet-i Akvamın mesâisini Türkiye Cumhuriyeti ötedenberi kemli itinâ ile takib etmektedir. Günden güne ehemmiyeti ve beynelmilel münasebâtın tanziminde fâaliyeti şayan-ı dikkât bir sürette tezayüd etmekte olan işbu müesseseye Hükümetimizin Lozan Konferansından beri izhâr etmiş olduğu temayülü fiili bir şekle irca ile Türkiye’nin Cemiyete dahil devletler meyanında ahzı mevki etmesini ve biran evvel temin etmek lâzım olduğuna kanâatımız vardır.

Şehbenderlerimizin vazife-i asliyeleri olan ticâretimizin tevessü ve inkişâfı gayesine hasrı mesâileri temin olunacaktır.

Efendiler;

Tafsilât ve teferruata girişmeyerek hattı hareketimizin nokta-i umumiyesi hakkındaki mücmel maruzatım bundan ibarettir. Bu mesailin hini tatbikinde yerli ve ecnebi müessesâttan istifade etmeye son derece itina azminde olduğumuzu arza hacet görmüyorum. Heyet-i celileniz bu tarzı mesaiyi tasvip ve bu tarzı mesaide Heyet-i Hükümetin temini muvaffakiyet edeceğine izharı itimat buyurduğu takdirde bundan kuvvet alan Hükümetiniz bu itimada kesbi liyakât için çalışacak ve muvaffakiyetimizin daima amili ve kâfili bulunacak olan itimât ve müzaheretinizin temadisinden ve sahai fâaliyetimiz etrafında cereyan edecek müzakerât ve münâkaşattan feyz ve ilham alarak yürüyecektir.